Það liggur víst á að virkja

Í STERN-skýrslunni um gróðurhúsaáhrifin er lögð áhersla á nauðsyn þess að "gera strax það sem hægt er að gera strax" til að vinna á móti þeim. Meðal þess sem hægt er að gera strax er að auka álvinnslu á Íslandi með virkjun vatnsorku og jarðhita í stað rafmagns úr eldsneyti. Hvert áltonn á Íslandi sparar andrúmsloftinu 12,5 tonn af CO2. Það liggur því á að virkja hér samkvæmt þeirri skýrslu.

Í Morgunblaðinu föstudaginn 23. febrúar sl. er það haft eftir fyrrverandi umhverfisráðherra að "ekkert lægi á í virkjana- og stóriðjumálum". Og núverandi umhverfisráðherra hefur látið svipuð sjónarmið í ljós. Lítum á hvort þau eigi rétt á sér.

Í blaðagrein í Morgunblaðinu blog.is 4. apríl sl. gat ég þess að losun koltvísýrings frá raforkuframleiðslu úr eldsneyti til álvinnslu nemur nú rúmlega 100 milljón tonnum af CO2 á ári og hefur aukist um 3,28 milljón tonn á ári að meðaltali 1994 til og með 2005. Árleg aukning ein saman nam þannig um 90% af allri innanlandslosun á Íslandi 2004. Hvert tonn af áli, framleitt á Íslandi með raforku úr vatnsorku eða jarðhita í stað eldsneytis, sparar andrúmsloftinu 12,5 tonn af koltvísýringi.

Ég gat þess einnig að orkulindir okkar Íslendinga réðu vel við 2,5 milljóna tonna álframleiðslu á ári eftir svo sem aldarfjórðung sem sparaði andrúmsloftinu 31 milljón tonna af CO2 á ári miðað við framleiðslu með rafmagni úr eldsneyti. 8,5-falda núverandi innanlandslosun á Íslandi og 30% af núverandi heimslosun frá raforkuvinnslu úr eldsneyti til álframleiðslu! Til þess þyrfti nálægt 40 TWh/a (terawattstundir á ári) í orkuveri, t.d. 30 úr vatnsorku og 10 úr jarðhita. Með engu öðru móti gætu Íslendingar lagt jafnmikið af mörkum til að vinna gegn gróður-húsavandanum og með því að hýsa hér á landi allan þann áliðnað sem þeir mættu. Spurningin væri um viljann til þess.

Á bls. 261 í Stern-skýrslunni segir svo: "Fyrirtæki þurfa að taka ákvarðanir til langs tíma þegar ákveða skal fjárfestingar í verksmiðjum og tækjum sem ætlað er að starfa áratugum saman. Eitt dæmi um þetta er vöxtur áliðnaðarins á Íslandi. Ísland hefur dregið til sín álframleiðendur bæði frá Evrópu og Bandaríkjunum, að hluta til vegna þess að með því að reiða sig í miklu ríkari mæli en áður á raforku úr endurnýjanlegum orkulindum draga þeir úr áhættunni af kostnaðarhækkunum vegna strangari reglna í framtíðinni um losun gróðurhúsa-lofttegunda." Við þetta mætti bæta að álfyrirtækjum er nú orðið annt um ímynd sína. Ennfremur segir svo um íslenskan áliðnað í rammagrein á sömu blaðsíðu:

"Á síðustu sex árum hefur Ísland orðið mesta framleiðsluland hrááls í heimi, reiknað á hvern íbúa. Búist er við að álframleiðsla á Íslandi vaxi í um milljón tonn á ári, en með því væri Ísland orðið mesta álframleiðsluland í Vestur-Evrópu. Ísland á aðgang að álmarkaði bæði í Evrópu og Bandaríkjunum, en meginkostur landsins er aðgangur að vatni og mengunarlausum orkulindum. Losun á CO2 á mann frá raforkuvinnslu á Íslandi er hin minnsta í OECD-löndunum. 70% af frumorkunotkun landsins kemur frá haldbærum orkulindum í landinu sjálfu. Á Íslandi er líka verið að gera ráðstafanir til að draga úr losun flúorsambanda frá álvinnslu. Væntingar um ráðstafanir á heimsvísu í framtíðinni til að draga úr losun gróðurhúsalofttegunda eru nú þegar orðnar einn aðaldrifkrafturinn í að draga orkufreka starfsemi burt frá svæðum þar sem mikil slík losun fylgir orkuvinnslunni til landa með endurnýjanlegar orkulindir."

Í Stern-skýrslunni er lögð megináhersla á að það verði margfalt dýrara og erfiðara fyrir mannkynið að bíða með að gera ráðstafanir til að hemja gróðurhúsavandann en að byrja á því strax. En jafnframt að hér sé um langtímaverkefni að ræða sem taki marga áratugi. Þess er m.a. getið að "afkola" þurfi raforkuvinnsluiðnaðinn (sem að langstærstum hluta byggist nú á kolum) um 60% fyrir 2050 ef stöðva eigi koltvísýringsinnihald andrúmsloftsins við 550 milljónustu hluta (ppm). Byrjum strax á því sem við getum gert strax!

Eitt af því sem hægt er að gera strax er að hægja á, og helst stöðva, áðurnefndan árlegan vöxt á losun koltvísýrings frá raforkuvinnslu úr eldsneyti til álframleiðslu um 3,28 milljón tonn á ári. Til þess þarf að flytja hana þangað sem framleiða má raforkuna úr öðru en kolum, svo sem kjarnorku, vatnsorku, jarðhita og fylgigasi með olíuvinnslu. Tæknin til þess er þegar fyrir hendi. Meðal annars til Íslands. Við getum, ef við viljum, hýst hér áliðnað sem framleiðir árlega 2,5 milljón tonn af áli milli 2030 og 2040; löngu fyrir 2050. Það væri í samræmi við hvatningar Stern-skýrslunnar og öllu mannkyni í hag.

En þá liggur á að virkja. Og þá þurfa umhverfisráðherrar okkar að endurskoða fyrrnefnd ummæli og leggja áhersluna á það sem nú skiptir allt mannkyn langmestu í umhverfismálum: Baráttuna við gróðurhúsavána. Það er alls engin hætta á að við og gestir okkar munum ekki eiga kost á umgengni við ósnerta náttúru þótt við virkjum. Ísland er stórt og mjög strjálbýlt land.

Það hefur lítið verið minnst á Stern-skýrsluna í íslenskum blöðum síðan hún kom út. Þá birti Morgunblaðið ítarlega frásögn af henni og skrifaði leiðara um hana. Síðan hefur lítið heyrst um hana. Er hún komin upp í hillu? Sú skýrsla á ekki heima uppi í hillu en ætti að liggja opin á borðum ráðherra í öllum iðnvæddum ríkjum á hverjum morgni með miða sem á stæði "Urgent" (aðkallandi).

Ísland er í sérstöðu á heimsmælikvarða hvað orkulindir varðar. Með 100 sinnum meiri efnahagslega vatnsorku á hvern íbúa en jarðarbúar hafa að meðaltali, sem aðeins er nýtt að 29% (eftir Kárahnjúkavirkjun) og ríflegan jarðhita að auki; með eina mestu notkun á raforku á mann í landinu til almennra þarfa sem þekkist í veröldinni, og þannig staðsett, úti í reginhafi, að ekki er unnt að selja raforku þaðan til almennra nota í öðrum löndum vegna flutningskostnaðar. Breytingar á því eru ekki í sjónmáli.

Útflutningur á orkunni í formi raforkufrekra afurða eins og áls er eina færa leið okkar til að nýta okkar miklu orkulindir efnahagslega. Svo vel vill til að sú leið er jafnframt æskileg frá sjónarmiði baráttunnar við gróðurhúsavandann. Áhrif virkjana á Íslandi á náttúruna eru nákvæmlega hin sömu til hvers sem rafmagnið frá þeim er notað.

Höfundur er fv. orkumálastjóri.

Athugasemdir

[Jakob Björnsson, 8.5.2007 kl. 13:44]

Athugasemdir frá Filippíu Guðmundsdóttur 6. maí 2007

 

Sæll Jakob,

Þar sem lokað er fyrir athugasemdir á blogginu þínu þá ákvað ég að taka mér það bessaleyfi að senda þér póst, en mig langar að koma með fáeinar athugasemdir við færslur þínar sem snúa að álframleiðslu og meintum alheimshag af því að Íslendingar sjái um hana. Vona að þú takir þeim ekki illa.

 

Nú er ég afskaplega hlynnt virkjunum og því að Íslendingar selji þá orkusem þeir hafa upp á að bjóða, enda verðmæt auðlind sem ber að nýta. Ég er aftur á móti algjörlega ósammála því að orkan sé nýtt til álframleiðslu og þeirri skoðun þinni að Ísland ætti að stefna að því að verða leiðandi í áliðnaði. Fyrir því eru nokkrar ástæður.

Nú geri ég ráð fyrir að það skipti ekki máli til hvers rafmagnið er nýtt,enda skiptir ekki máli hverskonar starfsemi er flutt hingað erlendis frá,rafmagnið sem nýtist hér er hreint og rafmagnið sem hefði verið notaðerlendis er "óhreint". Gildir þá einu hvort það er pappírsverksmiðja, álbræðsla eða stálbræðsla sem hingað kemur, sú mengun sem heiminum er forðað frá er sú sama.Til að byrja með eru það umhverfisástæðurnar fyrir því að hafna áliðnaði:

 

Álið er flutt til landsins með stórum flutningaskipum, og út aftur að vinnslu lokinni. Slíkir flutningar menga gríðarlega enda súrálsnámurnar svo til hinumegin á hnettinum og skipin drifin með jarðefnaeldsneyti. Álframleiðsla erlendis notar hærra hlutfall hreinnar raforku en annar iðnaður og ganga t.d. 55% álvera Alcan fyrir rafmagni frá vatnsaflsvirkjunum. Flest ný álver erlendis eru byggð í löndum þar sem aðgengi að virkjanlegum vatnsföllum er jafngott eða betra en hér, og eru auk þess nær súrálsnámunum og álmörkuðunum svo mengun af flutningi er minni.

 

Það má t.d. leiða að því líkur að álverið sem stóð til að reisa í Brasilíu hefði, þegar allt er talið, mengað minna en það sem reist var í Reyðarfirði, enda súrálsnámurnar við bæjardyrnar og álmarkaðirnir helmingi nær. Þar er byggingarkostnaður lægri og vinnuafl ódýrara auk þess sem atvinnuleysi er þar meira en hér svo álver þar hefði haft betri áhrif á
efnahagslífið. En við undirbuðum þá og höfðum af þeim vinnuna. Brasilía er ekki eina landið sem þarf meira á álverum að halda, sem við undirbjóðum.Það eru einnig sterk efnahagsleg rök fyrir því að láta öðrum þjóðum eftirálframleiðsluna, og einnig sterk rök fyrir því að ríkið með landsvirkjun íeftirdragi sé ekki að skipta sér af atvinnuþróun ílandinu á uppgangstímum. Hér hefur verið gríðarleg uppsveifla, með mikilli verðbólgu, of litlu atvinnuleysi, háum vöxtum og hagvexti sem er fyrst ogfremst drifinn áfram af einkaneyslu. Ástandið hefur verið erfitt fyrirfyrirtæki á landinu, sérstaklega þau minnstu og atvinnuuppbygging á vegumríkisins hefur hellt olíu á þetta bál. Eitt það fyrsta sem er kennt íhagfræði í háskóla er skynsamleg notkun ríkisvalds á stýritækjum efnahagslífsins. Grundvallaratriði þar er að í ríkisstyrkta atvinnusköpun á borð við virkjanir og álver á að fara á krepputímum, en látaatvinnulífið stjórna sjálft ferðinni á uppgangstímum. Hér efur
ríkisvaldið ekki borið gæfu til að fara að ráðum ótal greiningardeilda og ráðgjafa, erlendra sem innlendra, um skynsamlega efnahagsstjórn og afleiðingarnar eru augljósar öllum þeim sem hafa verðtryggð húsnæðisláneða versla reglulega í matinn.

Við gætum einnig hafnað álverum af mannúðarástæðum. Mest uppbygging álvera
á sér stað í  Kína, Afríku, Rússlandi og S. Ameríku. Flest eiga þau þaðsameiginlegt að þurfa á utanaðkomandi atvinnuuppbyggingu að halda, auknum hagvexti og erlendri fjárfestingu í landinu. Álbræðsla er þeim sami stökkpallur og hún var okkur fyrir 40 árum þegar fyrsta álverið var reist hér. Í dag þurfum við hana ekki lengur. Það er ekki þörf á að ríkið skaffi hér láglaunastörf fyrir ómenntað fólk bara svo við höfum einhverja vinnu. Það er ekki þörf á að gefa raforkuna bara svo einhver vilji koma hingað og fjárfesta í landinu. Og það er svo sannarlega ekki lengur fótur fyrir þeim rökum að við séum eina landið sembýður álverum upp á hreina orku.

 

Að lokum þá langar mig að benda á að það er þjóhagslega hagkvæmara og umhverfislega skynsamlegra að laða hingað fyrirtæki sem menga lítið eða ekkert en nota mikla orku. Fyrirtæki á borð við gagna geymslur tölvufyrirtækja, hugbúnaðargerð, framleiðsla á tæknibúnaði og margt fleira. Mörg slík fyrirtæki nota "óhreina" orku erlendis og mikill akkur fyrir umhverfið að fá þau hingað. Slík fyrirtæki þurfa ekki mengandi þungaflutninga á sínum vörum, góður sæstrengur væri eina flutningsleiðin sem gagnageymsla þyrfti svo slík starfsemi væri algjörlega mengunarlaus hér á landi. Við værum ekki að ræna þriðja heims þjóðir þróunarhjálpinni ef við byggðum hér upp tækni og tölvuiðnað en myndum aftur á móti nýta beturmenntunarstig þjóðarinnar og laða hingað menntað fólk til að vinna

 

Eins og staðan er núna þá eru mörg innlend tæknifyrirtæki í sárum vegna stóriðjustefnu ríkisstjórnarinnar. Þau fá ekki niðurgreiðslur eða skattaafslætti sem ríkið býður álfyrirtækjum, en þau þola aftur á móti háa vexti, mikla verðbólgu og skort á starfsfólki sem álfyrirtækin sleppa við (enda er virðisauki þeirra ekki íslenskur og starfsfólkið að stórum hluta flutt inn erlendis frá). Ríkið hefur ekki einu sinni haft fyrir því að
tryggja gott netsamband við útlönd með nýjum sæstreng, og grefur þannig
undan rekstrargrundvelli margra mjög arðbærra fyrirtækja sem nú huga að
því að yfirgefa landið. Erlendis komin eru allar líkur á að þau noti mengandi orku fyrir sína starfsemi.

 

Ég vona að þú takir þessu bréfi ekki illa. Ég er búin að lesa bloggið þitt
í dálítinn tíma og hefur lengi langað til að kommenta en aldrei haft mig í
það.

Kv
Filippa Guðmundsdóttir

[Jakob Björnsson, 8.5.2007 kl. 13:46]

Svar til Filippíu

 

Bessaleyfi: Þú þarft ekkert leyfi til að senda mér póst. Það er sjálfsagt mál og réttur þinn.

 

Ísland leiðandi í áliðnaði: Þú eignar mér þá skoðun að Ísland  ætti að stefna að því að verða leiðandi í áliðnaði. Þá skoðun hef ég aldrei haft og hef ekki. Ísland getur aldrei orðið leiðandi í áliðnaði heimsins. Árið 2005 var álframleiðsla á Íslandi 272,5 þúsund tonn (kílótonn, kt) og heildarframleiðsla í löndum innan Alþjóðaálstofnunarinnar (IAI; International Aluminium Institute) 23.463 kt. Hlutur Íslands var þannig 1,2% af heildarframleiðslu áls innan IAI. Heimsframleiðslan af áli var hinsvegar í kringum 30.000 kt eða meira (Kína er t.d. utan IAI), þannig að hlutur Íslands í henni hefur verið um 0,9%.

 

Ég hef hinsvegar látið þá skoðun í ljósi að Ísland ætti að stefna að því að ná um 2,5 milljón tonna álframleiðslu á ári á áratugnum 2030 – 2040. Þá gæti heimsframleiðslan verið komin í um 150.000 kt. Hlutur Íslands af því væri þá 1,67%. Framleiðandi með þá hlutdeild getur með engu móti talist leiðandi.

 

Flutningar á áli og súráli menga gríðarlega: Þetta staðhæfir þú. En borið saman við losun koltvísýrings frá sjálfri álvinnslunni er sú losun sem fylgir flutningunum óveruleg nema sjálf vinnslan fari fram með rafmagni úr öðrum orkugjöfum en eldsneyti eins og eftirfarandi dæmi sýna:

 

Flutningur á 2 tonnum af súráli frá Gove í Ástralíu til Straumsvíkur                      0,51 tonn CO2

Framleiðsla á 1 tonni af áli í Straumsvík úr súrálinu                                             1,70

Flutningur á 1 tonni af áli frá Straumsvík á markað í Þýskalandi             0,08

 

Samtals                                                                                                            2,29 tonn CO2

Hlutdeild flutninga í heildarlosun                                                             25,8 %

 

Losun í flutningi er þannig aðeins um fjórðungur heildarlosunar við flutning á súráli um hálfan hnöttinn til Íslands, framleiðslu álsins á Íslandi og flutning þess á markað. Að hlutfallið er þó þetta hátt stafar af því hve lítil losun fylgir framleiðslunni hér.

 

Hugsum okkur að álið væri framleitt í Gove með rafmagni úr eldsneyti í stað þess að flytja súrálið til Íslands, og álið síðan flutt á markað í Þýskalandi. Í Gove yrði ekki völ á raforku úr vatnsafli:

 

Framleiðsla á 1 tonni af áli í Gove með rafmagni úr eldsneyti       14,20 tonn CO2

Flutningur á 1 tonni af áli frá Gove á markað í Þýskalandi                         0,28

 

Samtals                                                                                                14,48 tonn CO2           

Hlutdeild flutnings í heildarlosun                                                    1,9 %

 

(Heildarlosun við framleiðslu í Straumsvík)/(Heildarlosun í Gove)            15,8 %           

 

Heildarniðurstaðan er sú að hagstæðast er að álframleiðsla úr öðrum orkugjöfum en eldsneyti geti farið fram sem næst súrálsnámum og mörkuðum, eins og auðvitað liggur í augum uppi. En losun í flutningum getur ekki vegið upp muninn í losun milli álframleiðslu með raforku úr vatnsafli og raforku úr eldsneyti. Jafnvel þótt flytja þyrfti kringum hnöttinn.

 

Athyglisvert er að heildarlosunin sem fylgir framleiðslu á Íslandi, með tilheyrandi flutn­ingum, er aðeins tæp 16% af heildarlosun sem fylgir framleiðslu álsins með rafmagni úr eldsneyti á útflutningsstað súrálsins og flutningi álsins á markað

 

Minni mengum frá álveri í Brasilíu en á Reyðarfirði: Það er rétt hjá þér að losun frá álvinnslu í Brasilíu með raforku úr vatnsafli er, þegar á heildina er litið, minni en frá álveri á Reyðarfirði vegna nálægðar Brasilíu við bæði súrál og markaði. Það sem stendur frekari álvinnslu í Brasilíu fyrir þrifum er rafmagnsverðið. Ekki vegna þess að Ísland undirbjóði það heldur vegna þess að aðrir rafmagnsnotendur í Brasilíu og nálægum löndum yfirbjóða það, þ.e. eru reiðubúnir til að borga hærra verð en áliðnaðurinn telur sig geta gert. Þegar gamlir álsamningar í Brasilíu renna út fást þeir ekki endurnýjaðir á svipuðu verði og áður vegna þess að aðrir eru reiðubúnir til að greiða hærra verð fyrir rafmagnið. Þetta er saman sagan og átt hefur sér stað í Evrópu og Norður-Ameríku.

 

Rafmagnsverð lýtur sömu efnahagslögmálum um allan heim. Þar sem framboð á raforku er meira en eftirspurn er verðið lægra en þar sem framboð og eftirspurn eru í jafnvægi. Það á við um hvaða vöru sem er. Ísland ræður yfir 100 sinnum meiri efnahagslegri vatnsorku á mann en hver jarðarbúi að meðaltali. Ísland liggur svo langt úti í hafi að flutningskostnaður rafmagns um sæstreng gerir raforku frá Íslandi ósamkeppnishæfa, jafnvel á Bretlandseyjum, eins og marg-endurteknar úttektir á liðnum áratugum hafa leitt í ljós. Breytingar á því eru ekki í sjónmáli. Það er því ekkert undarlegt að hægt sé að fá ódýrara rafmagn á Íslandi en víða annarsstaðar. Undirboði af Íslendinga hálfu er þar ekki um að kenna.

 

Það er því ekki rétt hjá þér að við á Íslandi höfum undirboðið Brasiliíumenn. Þeir sjálfir og nágrannar þeirra hafa yfirboðið brasilískan áliðnað.

 

Ríkisstyrkt atvinnusköpun á borð við virkjanir og álver: Ríkið styrkir ekki Alcoa við byggingu álversins eins og ætla mætti af þessu orðalagi þínu. Ríkið veitir Landsvirkjun ríkisábyrgð á lánum sem fást af þeim sökum með hagstæðari kjörum. Þau hagstæðari kjör koma Landsvirkjun til góða í minni lánakostnaði sem leiðir aftur til þess að arðsemi eigin fjár, sem er eign almennings, verður meiri en ella. Ríkið hefur aldrei þurft að taka á sig fjárhagslegar byrðar vegna þessarar ábyrgðar því að Landsvirkjun hefur alltaf staðið í skilum. Margoft hefur komið fram að væntanleg arðsemi eigin fjár í Kárahnjúkavirkjun er 11,9%. Er það viðunandi arðsemi langtímafjárfestingar eins og þeirrar sem liggur í Kárahnjúkavirkjun? Ég minnist varla umræðu um þá spurningu, hvað þá meira.

 

Láglaunastörf fyrir ómenntað fólk: Þú segir: „Það er ekki þörf á að ríkið skaffi hér láglaunastörf fyrir ómenntað fólk bara svo við höfum einhverja vinnu“. Þetta eru í hæsta máta ógeðfelld og óverðskulduð ummæli sem lykta af menntahroka sem er engum til sóma, hversu menntaður sem hann kann að vera. Starfsfólk álveranna er fjarri því að vera ómenntað fólk. Umtalsverður hluti þess er háskólamenntaður og annar hluti þess er ágætlega sérmenntaður þótt ekki sé með háskólanámi. Alcan á Íslandi starfrækir meira að segja sérstakan skóla fyrir slíkt fólk. Starfsfólk álveranna er betur launað en gerist og gengur. Að hluta til betur en sumt háskólamenntað fólk.

 

Að gefa raforkuna: Þú segir: „Það er ekki þörf á að gefa raforkuna bara svo einhver vilji koma hingað og fjárfesta í landinu“. Þesi ummæli rökstyður þú ekki á nokkurn hátt, enda eru þau röng. Við gefum ekki raforkuna. Kárahnjúkavirkjun er byggð að heita má eingöngu fyrir stóriðju. Það má því taka hana sem dæmi um hagkvæmni fjárfestingar til stóriðju. Sem fyrr segir er búist við að hún skili 11,9% arðsemi eigin fjár. Það segir sig sjálft að slík arðsemi fæst ekki með því að gefa afurðina.

 

Eina landið sem býður álverum hreina orku: Þú segir: „Og það er svo sannarlega ekki lengur fótur fyrir þeim rökum að við séum eina landið sem býður álverum upp á hreina orku“. Hefur einhver haldið þessu fram? Ég minnist þess ekki. Hitt er annað mál að ég og fleiri höfum bent á að meginhluti óvirkjaðrar vatnsorku í heiminum er í þróunarlöndunum; hinum sömu þar sem sá fjórðungur mannkynsins býr sem enn hefur ekki rafmagn til almennra nota. Til að sá fjórðungur mannkyns hefði til almennra nota á hvern mann helming þeirrar raforku sem hver Íslendingur notar árlega þyrfti meira en alla efnahagslega nýtanlega vatnsorku í heiminum, virkjaða og óvirkjaða. Ég hef bent á að til frambúðar sé þess naumast að vænta að raforkufrekur iðnaður eigi greiðan aðgang að þeirri orku.

 

Ísland er vissulega ekki eina landið sem getur boðið álverum hreina orku. En áreiðanlega eitt af fáum er fram í sækir.

 

Fyrirtæki sem menga lítið eða ekkert en nota mikla orku: Þú talar um að „laða hingað fyrirtæki sem menga lítið eða ekkert en nota mikla orku“. Þú nefnir þar til „fyrirtæki á borð við gagnageymslur tölvufyrirtækja, hugbúnaðargerð, framleiðsla á tæknibúnaði og margt fleira“. Ég verð að viðurkenna að mér er ekki alveg ljóst hvert þú ert hér að fara. Mér dettur í hug að orðin „mikil orka“ hafi hér nokkuð aðra merkingu en við erum vön í tengslum við orkufrekan iðnað. Gott væri að þú skýrðir það nánar. Það getur naumast verið að sú starfsemi sem þú nefnir noti álíka mikla orku og jafnvel lítil álbræðsla.

 

En ef þetta er þjóðhagslega hagkvæm starfsemi getur orkuöflun til hennar varla verið vandamál af þeim sökum að álver taki svo mikið af orku. Við höfum næga orku fyrir hvorttveggja.

 

Ég þakka þér fyrir innlegg þitt, Filippía. Breytir þar engu um að ég er þér ekki allsstaðar sammála. Það er of sjaldgæft hér á landi að menn geti ræðst við þótt þéir séu ósammála.

[Jakob Björnsson, 8.5.2007 kl. 15:37]

Fyrirspurn frá Guðjóni I Guðjónssyni 7. maí 2007

 

 

Sæll Jakob

 

   Afsakaðu ónæðið og takk fyrir greinarnar þínar, þær hafa verið ánægjuleg
lesning.
   Sjálfur var ég virkjanaandstæðingur en síðan hefur álverð hækkað, uppbyggingin í Kína orðið augljós með vöntun á hráefni og því miður hef ég líka kynnst því að virkjanaandstæðingar eru síst tilbúnir að spara gæði náttúrunnar ef það bitnar á þeirra eigin neyslu. Þetta gerði það að verkum að ég skipti um skoðun.

   Mig langar til þess að safna saman þekkingu til þess að minnka skófar
mannkyns á jörðinni. Þar tel ég álið vera mikilvægt eftir að hafa reiknað út orkusparnaðinn við það að nota ál í umbúðir í samanburði við gler og stál.
Hins vegar vil ég virða tilfinningar þeirra sem ekki vilja sjá Íslandi sökkt
en þá verða þeir hinir sömu að neyta sér um jeppa og flugferðir þannig að
niðurstaðan verði ekki útflutningur á umhverfiseyðingu.   Heldur þú að það væri hægt að búa til smá hóp sem reyndi að taka saman réttar upplýsingar um umhverfismál? Ég hef ekki séð neitt annað en rangfærslur frá þessum framtíðar draumórahópi. 

    Og að lokum. Veistu hvernig ferlið er við endurvinnslu áls? Hver er orkan sem þarf til að endurvinna eitt tonn af dósum? Ég hef fundið töluna 2GJ á tonn af hita en það stóð að með slíkri aðferð væri álið einungis hæft í steypu.

 

Kveðja Gaui

[Jakob Björnsson, 8.5.2007 kl. 15:39]

Svar til Guðjóns I. Guðjónssonar

 

Þakka fyrirspurn þína og vinsamleg ummæli um skrif mín. Ég tek fram að ég geri engar kröfur um að menn séu mér sammála um allt. Skoðanamunur er fullkomlega eðlilegur.

 

Þú segist hafa verið virkjanaandstæðingur en hafir skipt um skoðun. Það er engin minnkun að hafa skipt um skoðun að vel athuguðu máli. En getur verið að enn eimi eftir af orðatiltækjum frá fyrri tíð hjá þér? Þú segist vilja virða tilfinningar þeirra „sem ekki vilja sjá Íslandi sökkt“. Ég kannast vel við þvílík orðatiltæki frá undanförnum árum. Á meira að segja safn ummæla úr umræðum síðustu 10 – 15 ára um virkjunarmál. Margir þeir sem ákafast hafa talað gegn virkjunum á Íslandi eru einlægir aðdáendur íslenskrar náttúru en hafa af einhverjum ástæðum fengið kolbrjálaðar hugmyndir um áhrif virkjana á hana. Það hefur nefnilega aldrei staðið til og stendur ekki til að „sökkva Íslandi“, jafnvel þótt orðin séu ekki tekin bókstaflega. Ekkert í námunda við það. Slíkar ranghugmyndir er eitt af því sek torveldar skynsamlegar umræður um virkjanamál á Íslandi.

 

Þú spyrð hvort ég haldi að mögulegt væri að „búa til smáhóp sem reyndi að taka saman réttar upplýsingar um umhverfismál“. Ég hef sannast sagna ekki velt því fyrir mér. Fljótt á litið held ég að það væri hægt. Meiri spurning er hitt hvort það dygði til. Því að „þeir sem trúa á helvíti láta ekki svo auðveldlega taka það frá sér“. Þeir sem trúa því að nýting vatnsorku á Íslandi muni „sökkva Íslandi“ láta ekki af þeirri trú við það eitt að einhver hópur kemst að þeirri niðurstöðu að svo muni ekki fara.

 

Ég er fremur ófróður um endurvinnslu á áli nema hvað ég veit að hún fer vaxandi víðast hvar í heiminum. Líklega þó einna hægast í Bandaríkjunum af iðnvæddum ríkjum, þótt hún fari þar einnig vaxandi. Ég veit að bílaframleiðendur gera sér far um að auðvelda endurnýtingu á álhlutum úr bílum við förgun þeirra. Kannske af þeirri ástæðu að álnotkun í bílasmíði vex nú hratt og bílaiðnaðurinn er nú það notkunarsvið áls sem hraðast vex. Kannske kaup á bílhræjum og endurvinnsla álsins í þeim sé ódýrasta leiðin fyrir þá til að verða sér úti um ál í nýja bíla?

 

Um orkuþörf til endurvinnslu á áli veit ég það eitt að hún er talin vera um 5% af orkunni sem þarf til að framleiða ál úr súráli í venjulegu álveri. Þú getur áreiðanlega fengið nánari upplýsingar á www.world-aluminium.org/production/recycling.

 

Bestu kveðjur með þökkum fyrir tölvupóstinn.

 

Jakob

[Ágúst H Bjarnason, 8.5.2007 kl. 22:44]

Sæll Jakob.

Þakka þér kærlega fyrir skynsamleg skrif um orkumál og náttúruvernd, svo og um skynsamlega nýtingu orkugjafa í hnattrænu samhengi.

Bestu kveðjur

Ágúst 

[Jakob Björnsson, 11.5.2007 kl. 10:18]

10.5.2007 | 15:13

Til fyrrverandi Orkumálastjóra.

Kæri Jakob.

Það er auðséð að þú hefur mikla þekkingu og reynslu af þessu sviði, orku og virkjanamálum.

Í mínum huga er þetta orðin spurningin um hvað við viljum gera við þessar upplýsingar og þekkingu á þessu málum yfirleitt. Við getum klárlega reiknað okkur til niðurstöðu um að Ísland sé betri kostur en eitthvað annað land þegar kemur að álvinnslu og losun gróðurhúsalofttegunda, en það eru engan veginn næg rök að mínu mati. Í mínum huga er hugsanavillan falin í því að við einungis bjóðum uppá heldur minni óhreinindi og mengun hér, heldur en einhversstaðar annarsstaðar.

Ef ég á bát sem lekur og á endanum sekkur, þá er það ekki mín lausn á vandamálinu að kaupa stærri bát sem getur tekið við meiri leka á lengri tíma. Þvert á móti ég verð ég að stoppa í gatið.

Vandinn felst í því að við sættum okkur við að menga og sóa verðmætum. Það er alveg sama hvað við reiknum til þess að lámarka mengun á "heimsvísu" þá erum við komin að þeim mörkum að við verðum að taka á grunnvandanum. Og hver er hann? Svar: Neysla og sóun.

Og hvernig er hægt að bregðast við? Svar: Í tilfelli Íslands að bjóða ekki uppá mengandi stóriðju, og þar með erum við búin að leggja okkar litla lóð á vogarskálar í hinu stóra samhengi til þess að menn hugsi sinn gang og leiti annara leiða með því til dæmis að endurnýta og/eða finna aðrar leiðir fyrir það sem álið gerir fyrir okkur í dag á umhverfisvænni hátt.

Álframleiðsla er of mikil. Það er einfaldlega ekki hægt að sætta sig við þá sóun á áli sem þegar á sér stað, frekar en reyndar nokkur öðru reyndar. Sú sóun er ekki síst óásættanleg fyrir þá megnun sem felst í framleiðslunni og öflun orkunnar til hennar.

Við þessa yfirlýsingu mína hrópa eflaust allir frjálshyggjumenn upp yfir sig og fyllast vandlætingu og segja að markaðurinn eigi að ráða og það megi ekki skerða frelsið.

Í þessu samhengi vil ég hins vegar hvetja fólk til þess að hlusta á heimspekingin Slavoj Zizek, sem var í silfri Egils 22. apríl sl.

Að hans mati eru það fjórir hlutir sem hefðbundinn kapitalimsmi ræður ekki við í framtíðinni og verður að leysa með óhefðbundnum leiðum.

1. Vistfræðileg vandamál.
2. Nýjar samfélagsgerðir.
3. Vandamál vegna hugverka. (Bill Gates er ríksti maður í heimi en á "ekkert")
4. Erfðafræði.

Lífríkið og náttúran skilur hvorki hagfræði né verkfræði og það er komið að því að beyta óhefðbundnum aðferðum við að verja náttúruna á meðan það er ekki of seint. Það er ekkert frelsi falið í því að fjármagnið eitt fái að ráða. Við þurfum líka að taka tillit til þeirra sem telja landið meira virði en það sem hægt er fá útúr því fjárhagslega.

[Haukur Jóhannsson, 11.5.2007 kl. 22:37]

Sæll Jakob, hvað ert þú að tala um.

1. Vistfræði eru vísindi þar sem við reynum að finna hagkvæmar lausnir, afhverju tölum við um hag ?
Jú það erum við sem erum á staðnum og viljum hag okkar borgið.

2. Ég sé hvergi merki um nýjar útgáfur af þeim gerðum sem eru allsráðandi nú.

3. Engin vandmál, peningar rata yfirleitt rétta leið.

4. Erfðafræði er ekki vandmál, heldur ábati fyrir óborna einstaklinga.

Ég er algjörlega sammála því að Ísland ætti að ganga fram fyrir skjöldu og bjóða alla orku fyrir jörðu sem getur hjálpað til við að sporna gegn hitaþróun, hlustið á Pál Bergþórsson.

Kveðja

[Jakob Björnsson, 12.5.2007 kl. 08:46]

Svar til Valdimars Arnþórssonar

 

Þakka þér fyrir athugasemdirnar, frá 10. maí,Valdimar !

 

Neysla og sóun. Þú segir „grunnvandann“ vera neyslu og sóun. En sóun er ein tegund neyslu og ekki er öll neysla sóun. Grunnvandinn er sóunin; ekki neyslan.

 

En hvað er sóun? Sóun er neysla sem ekki eykur lífshamingju. Umtalsverður hluti af neyslu nútímamannsins eykur ekki lífshamningju hans og er þar af leiðandi sóun. Hvernig stendur á sóuninni? Að verulegu leyti er reynsluleysi um að kenna. Nútímamaðurinn á Vesturlöndum hefur enn ekki lært þá list að þola góða daga. Það er að sumu leyti skiljanlegt. Það er stutt síðan að t.d. almenningur á Íslandi fór að hafa það sem við í dag köllum góða daga. Og það eru því miður engir skólar til þar sem menn geta lært þá list að neyta án þess að sóa. Þar, eins og víðar, er reynslan eini tiltæki kennarinn.

 

Það hefur verið sagt að til þess að allir jarðarbúar gætu tileinkað sér núverandi neyslumynstur Vesturlandabúa þurfi fjóra hnetti á við jörðina. Það er nokkuð til í því. En nú höfum við bara einn hnött, jörðina. Hvað er þá til ráða. Að hætta að sóa.

 

Ég hef stundum líkt núverandi neyslumynstri Vesturlandabúa við gufuvél James Watts, sem markaði upphaf iðnbyltingarinnar. Nýtni hennar var í kringum 1%, þ.e. einungis 1% af orku kolanna sem hann lét moka undir ketilinn skilaði sér út á ás vélarinnar til að gera gagn. 99% fóru í súginn. James Watt sóaði kolum. Hann kunni enga leið framhjá því. Nútímamaðurinn á Vesturlöndum kann heldur enga leið framhjá sóuninni. Ekki ennþá. En hún mun finnast.

 

Algeng nýtni nútíma varmaflsvéla er 30 – 40%. Það er langur vegur frá 1% James Watts. Besta nýtni varmaflsvéla nú á tímum er 55%. 60% eru í sjónmáli. Reynslan kenndi manninum að bæta nýtni varmaaflsvéla. Reynslan mun einnig kenna manninum að njóta góðra lífskjara án sóunar. Maðurinn hefur einstaka hæfni meðal allra lífvera á jörðinni til að læra af reynslunni. Hann átti upphaf sitt í hlýju loftslagi Afríku. Nú hefur hann lært að lifa af á Suðurpólnum. Ef samsvarandi framfarir verða í skilvirkni efnahagsins í sköpun lífshamingju geta allir jarðarbúar lifað jafngóðu og betra lífi en Vesturlandabúar gera í dag á jörðinni einni. En við þurfum að drífa okkur að læra.

 

Íslenskur áliðnaður mengar minna en áliðnaður nokkursstaðar annarsstaðar. Þú segir að með því að bjóða ekki upp á álvinnslu á Íslandi stuðlum við að því að leitað sé annarra leiða eins og að endurnýta ál eða finna önnur efni í þess stað.

 

Á árunum 1994 til og með 2005 jókst álvinnsla með rafmagni úr eldsneyti stöðugt og losun koltvísýrings frá henni um 3,28 milljón tonn af  CO2 að meðaltali á ári, um 90% af allri losun Íslendinga. Losun sem fylgir álvinnslu á Íslandi er aðeins 12% af þeirri sem fylgir framleiðslu álsins með rafmagni úr eldsneyti. Það er því deginum ljósara að með engu öðru móti getum við lagt meira af mörkum í baráttunni við gróðurhúsavána, mestu umhverfisvá samtímans, en með því að hýsa hér allan þann áliðnað sem við treystum okkur til. Sú umhverfisvá ógnar okkur til jafns við aðra jarðarbúa þegar á heildina er litið. Ummæli þín eru því hrein öfugmæli.

 

Til að endurnýta ál verður fyrst að framleiða það. Sú framleiðsla er hvergi betur komin en á Íslandi og í öðrum löndum sem ráða yfir öðrum orkulindum en eldsneyti umfram eigin almennar þarfir.

 

Út af fyrir sig er sjálfsagt að endurnýta ál því að til endurvinnslunnar fer aðeins um 5% þeirrar orku sem upphaflega fór í framleiðslu þess. Þá er um að gera að frumvinnslan nýti eins litla orku og mögulegt er. Það gerir hún einmitt á Íslandi.

 

Álframleiðsla er of mikil segir þú. Það er ekki rétt því að um þrír fjórðu hlutar mannkynsins nota ennþá sáralítið ál. Miklu minna en þeir þyrftu að nota. Hinsvegar er sóun á áli of mikil í iðnríkjunum enda þótt vaxandi endurvinnsla dragi úr henni. Mettun eftirspurnar eftir áli er ekki í sjónmáli.

 

Við verðum ekki náttúrulaus. Ein bábilja sem oft má heyra í umræðum um virkjnair á Íslandi er sú, að þær eyðileggi náttúruna. Reynslan frá öðrum vatnsorkulöndum styður ekki þá fullyrðingu. Sviss hefur t.d. nýtt yfir 90% sinnar efnahagslegu vatnsorku; við 29% þegar Kárahnjúkavirkjun kemur í gagnið. Vill einhver halda því fram að í Sviss sé engin skoðunarverð náttúra lengur vegna þess að búið sé að eyðileggja hana með virkjunum? Ég held varla. Til Sviss koma ferðamenn í milljónatali ár hvert til að skoða stórbrotna náttúru. Í sömu erindum og erlendir ferðamenn koma til Íslands. Svipaða sögu er að segja frá mörgum fleiri vatnsorkulöndum. Hversvegna í ósköpunum skyldi eitthvað allt annað gilda um Ísland?

 

Ég þakka þér enn og aftur fyrir athugasemdirnar. Ég hef alltaf verið þeirrar skoðunar að menn eigi að geta rætt saman þótt þeir séu ekki sammála.

 

Bestu kveðjur,

 

Jakob Björnsson